OK-lijst om direct al aan de slag te gaan met PPWR
Eerste wapenfeit van PackSense
Als alle verpakkende bedrijven pas werk gaan maken van de Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR) als alle regels zijn uitgewerkt, loopt het systeem vast. Dan wordt het voor producenten onmogelijk om aan de vraag te voldoen. Daarom moeten verpakkende bedrijven nú aan de slag.
Dat is de boodschap van het pas opgerichte adviesbureau PackSense. En tegelijkertijd ook de reden van haar oprichting. Aan het hoofd staat directeur Robbert-Jan Pos. Hij is afkomstig van labelproducent Optimum met 18 vestigingen in Europa, waaronder in Wellen. Pos groeide in de afgelopen jaren uit tot dé PPWR-expert van het concern. In zijn vorige rol als salesmanager bij Kolibri, destijds onderdeel van de Optimum Groep, kreeg Pos steeds vaker vragen van klanten over duurzaam verpakken. “Ik merkte dat ik steeds minder vaak een volledig en onderbouwd antwoord kon geven”, vertelt hij. “Dat was voor mij het startpunt om me hier echt in te verdiepen.”
Onafhankelijk kennis- en adviesbureau
Zijn zoektocht leidde tot de oprichting van PackSense, een onafhankelijk kennis- en adviesbureau dat bedrijven begeleidt in de transitie naar circulaire verpakkingen. “PackSense helpt organisaties om keuzes te maken die zowel technologisch als wettelijk haalbaar zijn, en afgestemd zijn op hun productieproces en marktpositie.”
Dat moest om een aantal redenen onder de vleugels van de Optimum-groep vandaan, vonden zowel Optimum en Pos zelf. “Aan de ene kant om tot een onafhankelijk advies te komen en aan de andere kant omdat PackSense verpakkingsbreed advies wil geven en niet alleen als het gaat om etiketten. Als mensen advies zouden willen hebben om hun verpakking PPWR-compliant te krijgen, zouden ze daarvoor niet gaan zoeken bij een labelproducent. Ik wil producenten helpen vóórdat ze gaan produceren, niet pas daarna. Want dan is het vaak te laat om nog iets aan het ontwerp te veranderen”, aldus Pos. PackSense wil daarmee ook anticiperen op toekomstige wetgeving en mogelijke materiaaltekorten.
OK-lijst
PackSense werd gelanceerd tijdens de jongste Empack in Den Bosch. Daar werd ook de OK-lijst gepresenteerd, waarmee verpakkende bedrijven direct aan de slag te gaan om te voldoen aan de eisen van de PPWR. Dat deed Pos samen met verpakkingsprofessor Ulphard Thoden van Velzen van Wageningen Universiteit. Pos en Thoden van Velzen kwamen met elkaar in contact in het kader van het InReP-project: een samenwerking tussen Wageningen Universiteit, Philips en diverse marktpartijen, gericht op het verbeteren van mechanische recyclage waar Pos bij aanhaakte in december 2023. “Wat ik daarin leerde is dat hoe meer we weten, hoe meer vragen er ontstaan”, zegt hij. “Er is dringend behoefte aan praktische antwoorden en eenduidige richtlijnen.”
Het InReP-project benadrukt het belang van design for recycling: verpakkingen moeten vanaf het eerste ontwerp recycleerbaar zijn en niet pas achteraf getest worden. Er bestaan al tools om recycleerbaarheid te beoordelen, maar deze zijn volgens Pos vaak reactief. Met de OK-lijst ontwikkelden Pos en Thoden van Velzen een voorspellende checklist op basis van veelgebruikte kunststofverpakkingen, die bedrijven helpt om al in de ontwerpfase de juiste keuzes te maken.
Cruciale transitie
Pos kan zich helemaal vinden in de analyse dat de verpakkingsindustrie zich in een cruciale transitieperiode bevindt. Daarin komen technologische innovaties, veranderende regelgeving en maatschappelijke bewustwording samen in de zoektocht naar een circulaire toekomst. Voldoen aan de PPWR vergt volgens hem een drieledige benadering: “We hebben drie versnellingen nodig die tegelijk draaien: technologie, regelgeving en bereidheid”, concludeert Pos. “Als één van die tandwielen vastloopt, stokt de hele transitie.”
De OK-lijst biedt verpakkers houvast om hun verpakkingsstrategie structureel te toetsen en te verbeteren. De lijst is opgebouwd rond drie pijlers: wat kan technisch, waartoe we bereid zijn als keten, en wat mag op basis van regelgeving. Anders dan veel algemene richtlijnen, is de OK-lijst direct toepasbaar, met tastbare voorbeelden uit de praktijk.
Wat kan
Als het gaat om wat kan, is technologische innovatie een fundamentele motor, stelt Pos. Nieuwe materialen, efficiëntere recyclagetechnieken en slimme ontwerpprincipes maken het mogelijk om verpakkingen lichter, beter scheidbaar en herbruikbaar te maken. Voorbeelden zijn het gebruik van monomaterialen, verbeterde IR-sorteerapparatuur (infraroodherkenning) en herbruikbare verpakkingsvormen.
“Veel winst is te behalen door te kiezen voor monomaterialen, zoals verpakkingen die volledig uit PE of PP bestaan”, aldus Pos. Die zijn makkelijker te recycleren dan samengestelde of gelamineerde materialen. “In de foodsector zie je bijvoorbeeld al saladeschalen van 100 procent PET in plaats van PET/PE-combinaties.”
Ook in de e-commercesector winnen verzendzakken van enkelvoudig LDPE terrein. Een andere directe verbetering is het vervangen van traditionele etiketten door afwasbare of afpelbare varianten. “In de farmaceutische sector wordt dat al gedaan bij glazen flessen, en ook op PET-verpakkingen zie je steeds vaker cleanflake-labels die tijdens het recyclageproces loslaten zonder het recyclaat te vervuilen.”
Een belangrijk ontwerpprincipe is volgens Pos verder om bedrukking direct op het basismateriaal te vermijden. “Bedrukking verstoort sortering én vervuilt het recyclaat. In plaats daarvan kan gewerkt worden met sleeves of labels waarop alle informatie staat, zoals al gebeurt bij diverse retailers die onbedrukte dozen gebruiken met verwisselbare wikkels.”
Ook het gebruik van infrarood-herkenbare kunststoffen verdient aandacht. In supermarkten zijn zwarte schaaltjes vervangen door detecteerbare alternatieven, zodat ze wél herkend worden door sorteermachines. Samengestelde verpakkingen, zoals blisterverpakkingen met aluminium achterzijde, maken plaats voor beter scheidbare alternatieven met kartonnen achterkant. “Tenslotte is structurele materiaalreductie – zonder functionaliteit te verliezen – een bewezen strategie. Denk aan yoghurtbekers met dunnere wanden en slim gekozen ribbelstructuren voor stevigheid.”
Waartoe bereid
De tweede pijler is gedragsmatig: waartoe zijn we bereid als keten? “Techniek alleen is niet genoeg”, stelt Pos. “Zonder samenwerking en gedragsverandering komt zelfs het beste ontwerp niet tot zijn recht. Steeds meer bedrijven onderzoeken daarom herbruikbare verpakkingssystemen in gesloten ketens. In de AGF-sector worden al jaren kunststof kratten gebruikt die retour gaan, en in e-commerce rukt de herbruikbare verzendverpakking op, zoals via systemen als RePack of Hipli. Ook statiegeldmodellen, bijvoorbeeld voor drinkbekers in horeca en foodservice, zorgen voor gestructureerde terugname. Maar de overstap naar bijvoorbeeld herbruikbare of statiegeldverpakkingen vereist aanpassingen in productie, distributie én consumentenbewustzijn.”
Verpakkingsbeleid krijgt steeds vaker vorm via interne KPI’s. “Sommige retailers stellen als eis dat elke privatelabelverpakking een recycleercheck moet ondergaan vóór introductie. Daarnaast investeren bedrijven in opleidingen om productontwikkelaars te trainen in de principes van ‘design for recycling’. Het vraagt een collectieve bereidheid binnen organisaties om verpakkingskeuzes niet louter aan inkoop of marketing over te laten, maar integraal te benaderen. Het willen helpen van bedrijven in deze complexe materie, is één van de belangrijkste redenen geweest om PackSense op te richten.”
Wat moet
De derde pijler van de OK-lijst gaat over regelgeving: wat mag, of beter gezegd, wat moet. Regelgeving bepaalt wat is toegestaan. Pos: “Europese en nationale wetgeving lopen niet altijd synchroon, wat de invoering van innovatieve verpakkingsoplossingen vertraagt. De nieuwe Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR) is een stap richting meer uniformiteit, maar de praktische vertaling naar concrete eisen laat nog op zich wachten.”
Hiervoor bestaan al diverse tools, zoals de Recyclecheck van het KIDV of de RecyClass-matrix. “Deze instrumenten helpen bedrijven bij het beoordelen van de recycleerbaarheid van hun ontwerp. In de foodsector worden deze tools al ingezet om te voldoen aan de steeds strengere eisen van retailers, zoals Lidl of Carrefour, die met eigen voorschriften sterk voorsorteren op recycleerbare verpakkingen.”
Ontwikkelingen en belemmeringen
Bij de lancering werden een aantal positieve ontwikkelingen maar ook belemmeringen richting PPWR genoemd. Op het vlak van sorteertechnologie bijvoorbeeld, zijn in Duitsland sorteerinstallaties in de afgelopen jaren sterk geëvolueerd. “Door toepassing van geavanceerde IR-scanners kan kunststof nauwkeuriger worden herkend en gescheiden, wat leidt tot schoner recyclaat. Nieuwe technologieën zoals AI-gestuurde sorteersystemen en hologrametiketten maken het mogelijk om zelfs verfrommelde verpakkingen correct te identificeren. Dat verhoogt de efficiëntie van sortering en verkleint het verlies van recycleerbare materialen.”
Technologie is niet het probleem, aldus Pos. “Het echte knelpunt is dat het ontwerp vaak nog onvoldoende aansluit op wat de sorteermachine kan herkennen. Daarom moet design afgestemd worden op recycling, en niet andersom.”
De dreiging van passiviteit
De Europese regelgeving vereist via de PPWR dat vanaf 2030 alle verpakkingen voldoen aan minimale recycleerbaarheidscriteria. Hoewel veel bedrijven hierop wachten, omdat alle regels nog niet duidelijk zouden zijn, is dat volgens Pos een strategische misser: “Als iedereen wacht tot 2029, krijg je een run op duurzame materialen. Dan zijn de juiste verpakkingen of grondstoffen simpelweg niet op tijd beschikbaar.”
Monomaterialen, herbruikbare verpakkingen en verpakkingen met een steeds groter deel recyclaat bieden uitkomst, maar vragen om aanpassing van (productie)processen. De marktcapaciteit om ineens voor duizenden bedrijven tegelijkertijd circulaire alternatieven te leveren is er niet.
“Wie nu al handelt, verzekert zich van materiaal, kennis en concurrentievoordeel. Daarbij zijn alle regels wel duidelijk, alleen moeten sommige nog nader worden uitgewerkt. Dat wil niet zeggen dat je daarom niets kunt doen. Door bedrijven tijdig inzicht te geven, tools te bieden en samen te werken met kennisinstituten, kan de verpakkingsindustrie zich wapenen tegen materiaaltekorten, wettelijke druk en publieke kritiek. Alleen zo bouwen we aan een duurzame en circulaire verpakkingsketen die klaar is voor de toekomst.”
Eén uniforme Europese sorteerinstructie
Daarnaast worden elementen als één Europese uniforme sorteerinstructie per verpakking en een verpakkingspaspoort geïntroduceerd. Het paspoort moet gedetailleerde productinformatie bevatten, zodat het hele systeem nádat de verpakking zijn werk heeft gedaan efficiënter kan werken. “Dat vereist dat bedrijven hun verpakkingen documenteren tot op detailniveau: welk materiaal, welk type lijm, welke inkten zijn gebruikt? Ook hiervoor is voorbereiding nodig.”
Beelden: PackSense
Wereld geleend van onze kinderen
De aankomende regelgeving vanaf 2030 zal fabrikanten verplichten om duurzame keuzes te maken, waarmee innovatie noodzaak wordt in plaats van ambitie. De reden om de Packaging and Packaging Waste Directive, een richtlijn, in te wisselen voor wetgeving, de PPWR, is een hele logische volgens Pos.
“Sinds de introductie van de verpakkingsrichtlijn in 1994 is de productie van kunststof in Europa toegenomen van 40 naar 57 miljoen ton in 2021. Wereldwijd stijgt die productie zelfs richting 1.500 miljoen ton in 2050. Deze trend staat haaks op de klimaatdoelen en vergroot de druk op ecosystemen. Virgin plastics zijn vaak goedkoper dan gerecycleerde materialen, wat de transitie bemoeilijkt.”
Pos heeft daarbij nadrukkelijk ook een idealistische doelstelling om de wereld beter te maken. “Het is niet zo dat wij de wereld hebben geërfd van onze ouders, maar dat wij deze lenen van onze kinderen. Circulair verpakken betekent niet alleen voldoen aan regels, maar vooral verantwoordelijkheid nemen voor je ontwerp en materiaalkeuze. En die verantwoordelijkheid begint vandaag, niet pas in 2030.”
Robbert-Jan Pos is namens PackSense ook spreker tijdens de komende Empack Mechelen (22 en 23 oktober).
